Çocukların yüzde 3-12'sini etkileyen dikkat eksikliği ve hiperaktivite bozukluğu (DEHB) gelişimsel bir bozukluktur. DEHB olan çocuklarda, dikkat dağınıklığı, dikkatini sürdürmekte zorluk, aşırı hareketli olma, kıpır kıpır olma, çok konuşma, sabırsız olma şeklinde belirtiler olur. İşte DEHB'ye dair bilinmesi gerekenler...
“Çocuğum bir dakika bile yerinde durmuyor!” “Ödev başında 5 dakikadan fazla oturamıyor, hemen başka şeylerle ilgileniyor.” “Sınıfta sürekli konuştuğu için öğretmeni şikâyet etti…”
Eğer bu cümleleri sık sık kuruyorsanız, yalnız değilsiniz. Birçok anne-baba, çocuklarının hareketliliği ya da dikkat dağınıklığı karşısında endişeye kapılıyor. Peki bu durum her zaman bir sorun mudur? Yoksa sadece “çocukluk enerjisi” mi?
Bu yazımızda, çocuklarda dikkat eksikliği ve hiperaktivite bozukluğu (DEHB) konusuna eğlenceli ama bilimsel bir gözle bakıyoruz. Hem uzman görüşlerine yer veriyor, hem de ebeveynlerin işini kolaylaştıracak ipuçları sunuyoruz.
DEHB Nedir? Basitçe Anlatmak Gerekirse…
DEHB, üç temel belirti kümesiyle kendini gösteren nörogelişimsel bir bozukluktur:
Dikkat eksikliği: Uzun süre odaklanamama, dalgınlık, sık hata yapma. Hiperaktivite: Sürekli hareket hâlinde olma, yerinde duramama. Dürtüsellik: Sırasını bekleyememe, düşünmeden hareket etme.
Her hareketli çocuk hiperaktif değildir, her dalgın çocuk da dikkat eksikliği yaşamaz. DEHB tanısı ancak uzman bir çocuk psikiyatristi tarafından, kapsamlı bir değerlendirme ile konur.
DEHB’nin Artıları Var Mı? Evet, Yanlış Duymadınız!
Her ne kadar “bozukluk” olarak tanımlansa da, bazı uzmanlar DEHB’li çocukların yaratıcı, enerjik ve hızlı öğrenen bireyler olabileceğini söylüyor.
Prof. Dr. Özlem Doğan (Çocuk Psikiyatrisi Uzmanı): “Doğru yönlendirilen çocuklar, enerjilerini yaratıcı işlere kanalize edebilir. Resim, müzik, spor gibi alanlarda çok başarılı olabilirler.”
DEHB’li Çocukların Güçlü Yönleri:
Yaratıcılık ve hayal gücü Hızlı karar verme Kriz anlarında pratik çözümler üretebilme Sosyal ortamlarda girişkenlik
DEHB’NİN ZORLUKLARI NELER?
DEHB, günlük yaşamda hem çocuk hem de ebeveynler için bazı zorluklara yol açabilir:
Okul başarısında düşüş Arkadaş ilişkilerinde problemler Aile içi çatışmalar Düşük özgüven
Elif A. (38) – 10 yaşında DEHB tanılı bir çocuk annesi: “Oğlum sınıfta yerinde duramıyor diye sürekli azar işitiyordu. Meğer DEHB varmış. Tanı konduktan sonra her şey daha yoluna girdi, hem öğretmenler hem biz nasıl yaklaşacağımızı öğrendik.”
NE ZAMAN UZMANDAN YARDIM ALMALI?
Aşağıdaki belirtiler 6 aydan uzun süredir, hem evde hem okulda gözleniyorsa, bir uzmana başvurmakta fayda var:
Dikkatini sürdüremiyor, kolayca başka şeylere yöneliyor Oturduğu yerde duramıyor, kıpır kıpır Sırasını beklemekte zorlanıyor Duygularını kontrol etmekte güçlük yaşıyor Okulda ve sosyal ilişkilerde ciddi sorunlar yaşıyor
Uyarı: Tanı için sadece internet testlerine güvenmeyin. Tanı, detaylı bir klinik değerlendirme ile konur.
AİLELER NE YAPABİLİR? İŞTE ALTIN DEĞERİNDE 5 TAVSİYE
1.Olumlu Davranışları Pekiştirin
Çocuğunuz bir konuda başarılı olduğunda onu mutlaka takdir edin. Bu özgüvenini artırır.
2.Net Kurallar ve Rutinler Oluşturun
DEHB’li çocuklar netlikten hoşlanır. Sabah-akşam rutinleri, yapılacaklar listesi çok işe yarar.
3.Ekran Süresini Sınırlayın
Telefon, tablet ve televizyon dikkat süresini daha da kısaltabilir. Kontrollü kullanım şart.
4.Enerjisini Atabileceği Alanlar Yaratın
Spor, dans, yüzme, yürüyüş gibi fiziksel aktiviteler hem hareket ihtiyacını karşılar hem stresi azaltır.
5.Okul ile İşbirliği Yapın
Öğretmenlerle sürekli iletişimde olun. Gerekirse rehberlik servisi ve okul psikoloğundan destek alın.
KULLANICI YORUMLARI
Nilay T. (41) – Bursa: “Kızımda dikkat eksikliği vardı ama hiperaktif değildi. Erken fark ettiğimiz için hem biz hem öğretmenler ona uygun bir yaklaşım geliştirebildik.”
Ali M. (37) – İstanbul: “Ben DEHB’i sadece yaramazlık sanıyordum. Meğer beynin çalışma şekliyle ilgiliymiş. Bilinçlenince çocuğumla aramız çok düzeldi.”
Zeynep B. (29) – Ankara: “Oğlum enerjik bir çocuktu ama okulda sürekli sorun yaşıyordu. Tanı konduktan sonra ilaç ve terapi süreci başladı. Şimdi çok daha dengeli.”
DEHB BİR ENGEL DEĞİL, FARKLI BİR BEYİN ÇALIŞMA ŞEKLİ
DEHB, doğru yaklaşımla yönetildiğinde çocuğunuzun hayatını zorlaştıran değil, onu farklı kılan bir özelliğe dönüşebilir. Kilit noktaları; erken tanı, doğru iletişim ve bilinçli ebeveynliktir.
Unutmayın, DEHB’li çocuklar da sevgiyle, sabırla ve anlayışla büyür. Onları “yaramaz” ya da “tembel” değil, sadece “farklı çalışan beyinler” olarak görmek, hem sizin hem de onların hayatını kolaylaştırır.
(Editör: Ayşe Konuk)