12 Eylül 1980 Darbesi, Türkiye Cumhuriyeti tarihinin en sarsıcı askerî müdahalelerinden biri olarak hafızalara kazındı. Siyasi istikrarsızlık, artan sokak olayları ve kutuplaşma ortamında gerçekleşen bu darbe, kısa vadede düzen sağlasa da uzun vadede demokrasiyi, toplumsal yapıyı ve bireysel hakları derinden sarstı.

12 EYLÜL DARBESİ NEDEN YAPILDI?

Darbe öncesi Türkiye, derin bir siyasi kutuplaşma, ekonomik kriz ve şiddet olayları ile boğuşuyordu.
1970’lerin sonlarına gelindiğinde:
•    Günlük cinayet sayısı 20’nin üzerindeydi.
•    Sağ-sol çatışmaları sokakları savaş alanına çevirmişti.
•    Üniversiteler kapanıyor, grevler artıyor, kamu düzeni sağlanamıyordu.
•    Meclis, aylarca cumhurbaşkanı seçememişti.
•    1979'da yaşanan ekonomik krizle birlikte sosyal gerilimler zirve yaptı.
Bu kaotik ortamı gerekçe gösteren Türk Silahlı Kuvvetleri, 12 Eylül 1980 sabahı yönetime el koydu. Genelkurmay Başkanı Orgeneral Kenan Evren liderliğinde yapılan darbe, kısa sürede tüm ülke genelinde etkisini gösterdi.

12 EYLÜL DARBESİNİN SONUÇLARI 

Siyasi Sonuçları 
•    Parlamento feshedildi, siyasi partiler kapatıldı.
•    Tüm siyasi faaliyetler durduruldu, liderler tutuklandı ya da ev hapsine alındı.
•    Yeni anayasa çalışmaları başlatıldı. 1982 Anayasası, %90’a yakın oyla kabul edildi ancak ağır hak kısıtlamaları içeriyordu.

Toplumsal Sonuçlar 
•    Yaklaşık 650 bin kişi gözaltına alındı.
•    50 kişi idam edildi.
•    1,7 milyon kişi fişlendi.
•    30 bin kişi işinden edildi, pasaportları iptal edilenler oldu.
•    Cezaevlerinde yoğun işkenceler, ölümler, insan hakları ihlalleri yaşandı.

Eğitim ve Medya Üzerindeki Etkiler 
•    Üniversiteler YÖK sistemine bağlandı.
•    Medya sıkı denetim altına alındı; basın özgürlüğü büyük darbe aldı.
•    Kitaplar, dergiler, şarkılar yasaklandı; binlerce yayın toplatıldı.

12 Eylül Darbesinin Olumsuz Yönleri 
•    Demokrasi kesintiye uğradı, halkın iradesi yok sayıldı.
•    İfade özgürlüğü, örgütlenme hakkı ve sendikal faaliyetler tamamen baskı altına alındı.
•    Hukuk devleti ilkesine aykırı uygulamalar yaygınlaştı.
•    Kuşaklar boyunca süren travmalar ve güvensizlik ortamı oluşturdu.
•    Siyasi katılım azaldı, genç kuşak siyasetten uzaklaştı.

TOPLUMDA BIRAKTIĞI İZLER VE GÜNÜMÜZE ETKİSİ

12 Eylül 1980 Darbesi, yalnızca o dönemin değil, bugünkü Türkiye’nin sosyal ve siyasal yapısını da derinden etkiledi.
Hâlâ tartışılan ve eleştirilen bu darbe, hem sivil-asker ilişkilerini, hem de anayasal düzenin kırılganlığını gözler önüne serdi. 2010 yılında yapılan referandum ile 12 Eylül'ün sorumluları hakkında yargı yolu açıldı ve Kenan Evren ile Tahsin Şahinkaya dava sürecinde yargılandı.

12 Eylül, Türkiye'nin tarihindeki en karanlık günlerden biridir. Kısa vadede “güvenlik” ve “düzen” adına yapılan müdahale, uzun vadede ülkeye çok daha ağır bedeller ödetti. Demokrasiye olan güvenin sarsıldığı, kuşakların sindirildiği bu süreç, hâlâ hatırlanıyor ve sorgulanıyor.